رنک الکسا

بازگشایی مرز مصر با نوار غزه، اجازه مصر به عبور ناوگان نیروی دریایی ارتش ایران از کانال سوئز، دیدار هیات مصری از تهران در کنار اظهارات مقامات دو کشور نشانه هایی از بهبود روابط دوجانبه تعبیر می شود؛ بهبود روابطی که بیشتر با اشتیاق خاص تهران پیگیری شده و سبب شده تا بسیاری از تبعات ذوق زدگی ایران در تجدید رابطه با مصر هشدار دهند.

پیشینه روابط ایران و مصر به دوران حکومت هخامنشیان باز می گردد، زمانیکه کوروش پادشاه ایرانی از آمالیس فرعون مصری می خواهد تا بهترین چشم پزشک مصر را به دربار او در پارس بفرستد؛ درخواستی که به نظر می رسد اولین مراوده و رابطه دو جانبه را شکل بخشیده است.

از آن زمان تاکنون روابط ایران و مصر دارای نوسان و تناوب بسیاری بوده است، گاه دو کشور همپیمان و دوست و گاه دو کشور متخاصم و دشمن بوده اند. یکی از دوره های تنش و تیرگی در روابط دو کشور 3 دهه اخیر است که پیروزی انقلاب 25 فوریه مردم مصر بسیاری را به پایان فصل سرد این روابط امیدوار ساخته است. در 8 ماه پس از سقوط حسنی مبارک نشانه هایی از خواست مردم و دولت جدید مصر برای گشایش روابط با ایران ظهور کرده است؛ بازگشایی مرز مصر با نوار غزه، اجازه مصر به عبور ناوگان نیروی دریایی ارتش ایران از کانال سوئز، دیدار هیات مصری از تهران در کنار اظهارات مقامات دو کشور نشانه هایی از بهبود روابط دوجانبه تعبیر می شود؛ بهبود روابطی که بیشتر با اشتیاق خاص تهران پیگیری شده و سبب شده تا بسیاری از تبعات ذوق زدگی ایران در تجدید رابطه با مصر هشدار دهند.

قطع رابطه مصر با ایران

در تابستان 1339 شمسی جمال عبدالناصر در پی نطق شدیداللحنی علیه حکومت شاه ، دستور قطع رابطه سیاسی با تهران را به دلیل همپیمانی شاه با اسراییل صادر کرد. وی در نطق خویش شاه را همدست صهیونیستها نامید واین همدستی را مغایر با آرمان کشورهای عربی و اسلامی تلقی کرد.

متعاقب این اقدام ناصر، شیخ شلتوت رئیس دانشگاه الازهر نیز طی تلگرامی به شاه اقدام وی در شناسایی سیاسی اسراییل و ایجاد رابطه سیاسی با این رژیم را خیانت به مسلمین نامید و از وی انتقاد کرد. شاه ایران نیز 5 روز بعد در پاسخ به تلگرام رئیس الازهر اعلام کرد که شناسایی اسرائیل توسط ایران در 10 سال قبل صورت گرفته و اکنون اتفاق تازه ای نیفتاده است. تنش و کشاکش مقامات مصری و ایرانی باعث قطع یک دهه ای روابط دو کشور شد تا اینکه تابستان 10 سال بعد و یک ماه پیش از مرگ ناصر و هنگامی که سادات زمام امور را به دست گرفته بود، رابطه دو کشور مجدداً برقرار شد.

قطع رابطه ایران با مصر

سفر انور سادات به بیت المقدس و سپس انعقاد پیمان کمپ دیوید با اسراییل در هنگامه انقلاب اسلامی و اعتراض تهران به انعقاد این معاهده بار دیگر باعث قطع روابط دو کشور شد. ایران 2 ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی و 9 سال پس از بازگشایی مجدد مناسبات تهران و قاهره روابط خود را با مصر و این بار به دستور امام خمینی(ره ) قطع کرد. البته پذیرش شاه از سوی سادات و خودداری از تحویل وی به ایران، دشمنی مصر با انقلاب اسلامی و واگذاری پایگاه نظامی به آمریکا برای استفاده از آن در حمله به خاک ایران در گسست روابط دوجانبه بی تاثیر نبود، اما مسئله فلسطین نقش پررنگ تری در قطع روابط دو کشور ایفا کرد. با این همه امام خمینی(ره) در حکم خود مبنی بر قطع رابطه با قاهره به هیچ یک از این موارد اشاره نکرد و تنها پیمان کمپ دیوید را که خیانتی به کل جهان اسلام بود، مورد اشاره قرار داد. ایشان در دستوری کوتاه تاکید کردند که جناب آقای دکتر ابراهیم یزدی وزیر امور خارجه: با درنظر گرفتن پیمان خائنانه مصر و اسرائیل و اطاعت بی چون و چرای دولت مصر از آمریکا و صهیونیسم ، دولت موقت جمهوری اسلامی ایران قطع روابط دیپلماتیک خود را با دولت مصر بنماید.

نقش مصر در جنگ ایران و عراق

مواضع مصر و نقش آن کشور در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در چارچوب ملاحظات این کشور در دفع تهدیدها و بهره گیری از فرصت های ناشی از جنگ قابل ارزیابی است. از جمله این تهدیدات می توان به تسریع فرآیند تجدید رابطه با جهان عرب عموماً و دولت عراق خصوصاً بواسطه احساس خطر از انقلاب اسلامی اشاره داشت. از این رو مصر از هیچ کمکی به عراق در این راه مضایقه نداشت. به طوری که عنوان می شود باز پس گیری فاو توسط نیروهای عراقی با طراحی مصری ها بوده است؛ مصری که از همان ابتدا تهدید کرده بود که بصورت مستقیم در جنگ دخالت می کند. با اعطای مجوز به نیروهای مصری در عراق، مصری ها داوطلبانه به ارتش عراق رفته و در کنار عراقی ها علیه ایران جنگیدند. مسئله ای که جعفر نمیری رئیس جمهور وقت سودان در مصاحبه با مجله الیوسف چاپ قاهره اذعان می دارد که اعزام نیرو به عراق طبق تصمیمات کنفرانس سران عرب صورت گرفته است.

احمد جبریل دبیرکل جبهه خلق برای آزادی فلسطین با انتقاد از حسنی مبارک رییس جمهور وقت مصر به خاطر حمایت از صدام در جنگ علیه ایران گفت که رژیم مصردر کنفرانس سران عرب در امان پایتخت اردن از اعراب خواست بگویند، طرح سیاسی ما نه جنگ بلکه نزاع با اسراییلی ها است. جنگ واقعی با ایران اسلامی است.

فروش بیش از 5/3 میلیارد دلار تسلیحات به عراق، اجرای پروژه کندور 2 برای طراحی موشک های بالستیک دارای قابلیت حمل کلاهک هسته ای و ایجاد یک کانال برای صدور انواع گوناگون فناوری های موشکی ناتو در پوشش شرکت های اروپایی به همراه واریز مبالغ کلان پول به حساب های مبارک در سوییس توسط برادر ناتنی صدام، تنها گوشه ای از اقدامات مصر علیه ایران در جنگ 8 ساله است؛ اقداماتی که با موضع گیری های رسمی نیز همراه بود. چنانکه در بحبوحه عملیات کربلای 5 مبارک به همراه ملک حسین پادشاه اردن به دیدار صدام شتافت و در فرودگاه بغداد از غیرت عربی در حمایت از صدام سخن گفت و گفت که ما در کنار صدام در برابر هجوم ایرانیان تا آخر ایستاده ایم؛ ایستادگی مبارک در کنار صدام تا جایی بود که وی در جشنواره بابل به رقاص ها و خوانندگان مصری دستور داد تا برای صدام بسرایند و برقصند.

اولین نشست و دیدار

تنش و تیرگی در روابط ایران و مصر تا خرداد 1376 و دوران ریاست جمهوری سیدمحمد خاتمی ادامه داشت تا اینکه در این زمان روابط دو کشور به سمت بهبود حرکت کرد. عمرو موسی وزیر امور خارجه مصر پیام تبریک حسنی مبارک به رییس جمهور منتخب ایران و گفت و گوی تلفنی با وی را نشانه بهبود روابط میان دو کشور دانست. ضمن اینکه حمایت مصر از درخواست عضویت ایران در «گروه 15» به همراه دیدار عمر موسی و کمال خرازی وزرای امور خارجه ایران و مصر در حاشیه اجلاس وزرای خارجه کشورهای سازمان کنفرانس اسلامی در کوالالامپور و همچنین دیدار مبارک و خاتمی در در حاشیه اجلاس سران جامعه اطلاعاتی جهان نوید هوای تازه در روابط دو کشور را تقویت کرد. پس از این و در 14 دی 1382 خیابان «خالد اسلامبولی» در تهران به خیابان «انتفاضه» تغییر نام پیدا کرد و خیابان «محمدرضا پهلوی» در قاهره خیابان «محمد مصدق» نامگذاری شد. در این تاریخ بر اساس نظر اعضای شورای شهر تهران، نام خیابان خالداسلامبولی به خیابان انتفاضه تغییر پیدا کرد، تغییر نام این خیابان در جلسه 197 دوره اول شورای اسلامی شهر تهران به تصویب رسیده بود، ولی اجرایی شدن امر منوط به درخواست وزارت امور خارجه شده بود. درخواست تغییر نام این خیابان از سوی وزارت امور خارجه به شورای شهر دوم ارسال شد و تغییر نام صورت پذیرفت. حمیدرضا آصفی سخنگوی وزارت امور خارجه با اشاره به اینکه قطع رابطه با مصر بعد از انقلاب به دلیل بحث های آرمانی در خصوص فلسطین بوده، گفته بود که دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران تنش زدایی و اعتمادسازی است و این کار را بر اساس سه اصل عزت، مصلحت و حکمت انجام می دهد. وی گفته بود که تغییر نام خیابان خالداسلامبولی به عنوان پیش شرط رابطه ایران و مصر مطرح نشده است، ولی از آنجایی که هر اسمی نمادی است، لازم است که به ملزومات نشست و برخاست روابط دیپلماتیک پایبند باشیم.

با وجود این اقدامات اما تغییر محسوسی در روابط دو کشور در این برهه نیز اتفاق نیفتاد.

تداوم نشست و دیدارها

در عمر 6 ساله دولت محمود احمدی نژاد نیز وی بارها و به صورت گسترده ای خواهان گسترش روابط با مصر شده است. از جمله در اردیبهشت ماه 1386 در یک اظهارنظر اعلام کرد که در صورت همکاری مصر حاضر است در عرض 24 ساعت سفارت ایران در مصر را بازگشایی کند و حتی در صورت دعوت رسمی به این کشور سفر نماید. رئیس جمهور اسلامی ایران در کنفرانس خبری در پاسخ به سئوال خبرنگار الاهرام مصر که درباره عادی سازی روابط ایران و مصر پرسید، گفت با صراحت اعلام می کنم، امروز ما به طور قاطع به دنبال تجدید رابطه با مصر هستیم که اگر دولت مصر اعلام آمادگی کند تا پایان وقت اداری امروز سفارت ایران را در قاهره برپا خواهیم کرد.

البته غیر از احمدی نژاد در طول این مدت عباس عراقچی معاون سابق وزیر خارجه، علی اکبر محرابیان وزیر صنایع و علی لاریجانی رییس مجلس شورای اسلامی به همراه حداد عادل و ناطق نوری با حسنی مبارک در قاهره دیدار و گفت و گو کردند؛ این سفرها در راستای بهبود مناسبات دوجانبه ارزیابی می شد. اما این اظهارنظر احمدی نژاد چندی بعد با پالس های مثبت از سوی مصری ها پاسخ داده شد، احمد ابوالغیط وزیر امور خارجه وقت مصر گفت که مساله ای که در این بین وجود دارد درک نادرست از ماهیت مناسبات مصر و ایران است. حال آن که خود من، سال گذشته در قالب نشست کشورهای همسایه عراق به ایران آمدم و چندی پیش نیز معاون من به تهران سفر کرد.

سفر علی لاریجانی به مصر و دیدارش با حسنی مبارک در حاشیه پنجمین اجلاس بین المجالس کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی و همچنین پس از آن نیز هیات دیپلماتیک مصری به ریاست حسین ضرار، معاون وزیر امور خارجه این کشور به تهران سفر کردند.

در همین زمان احمد ابوالغیظ وزیر خارجه مصر درباره موانع از سرگیری روابط مصر با ایران بر این باور بود که مناسبات سیاسی میان دو طرف وجود دارد. مناسبات دو کشور هم به عهده کسی به نام حافظ منافع نیست، بلکه به ریاست سفیر و فرستاده هاست. پرچم دو کشور در بالای ساختمان آنها در تهران و قاهره برافراشته است. ولی اگر از من بپرسید چرا رسما این روابط از سر گرفته نمی شود؟ من پاسخ خواهم داد که کار نیاز به بحث و گفت وگو درباره موضوع های مشخصی دارد.

سقوط مبارک و رویکردهای جدید

به ثمر نشستن خیزش مردمی در 25 فوریه سرمنشأ تحولات عمیقی در مناسبات مصر از جمله در رابطه با ایران شد. در این راستا نبیل العربی در اولین نشست خبری اش به عنوان وزیر امور خارجه مصر گفت که این کشور آماده گشودن صفحه تازه ای از روابط با همه کشورها از جمله ایران است.

وزیر امور خارجه مصر پس از دیدارش با مجتبی امانی، رئیس دفتر حفاظت منافع ایران در قاهره که حامل پیام کتبی علی اکبر صالحی، همتای ایرانی اش برای دعوت از وی برای سفر به تهران بود، گفت که ایرانی ها و مصری ها شایسته داشتن روابطی هستند که بازتاب تاریخ و تمدن این دو کشور باشد، روابطی که بر اساس احترام متقابل به تمامیت ارزی و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر باشد.

این پیام صالحی در واکنش به صحبت های العربی بود که در آن وزیر امور خارجه مصر اعلام کرده بود که دولت این کشور، ایران را دشمن به حساب نمی آورد و خواهان گسترش روابط با این کشور است. پس از این اظهارات نیز، وزیر امور خارجه ایران گفت که آماده پذیرایی از وزیر امور خارجه مصر در ایران هستیم و آمادگی متقابل در طرف مصری هم وجود دارد که ما در مصر حضور یابیم. رایزنی ها در حال انجام است و ما به آینده روابط سیاسی مصر و ایران بسیار خوشبین هستیم.

البته استقبال ایران از گشایش در رابطه با مصر تنها به گفته های صالحی محدود نشد، رییس جمهوری ایران نیز در اولین کنفرانس خبری خود در سال 1390 بر علاقه ایران به برقراری رابطه با همه دولتها و ملتها بخصوص مصر تأکید کرد.

در این میان با وجود آنکه این دو کشور پس از انقلاب مصر و سقوط مبارک هر دو تاکید بر گسترش این روابط دارند، همچنان برقراری رابطه دیپلماتیک میان دو کشور به کندی پیش می رود.